اگر تا حالا وسط یه پروژه نرم افزاری گیر کرده باشی که هیچ کس ندونه دقیقا باید چی بسازه، احتمالا دلیلش نبود یک سند SRS درست و حسابی بوده. سند نیازمندی نرم افزار یا همون Software Requirements Specification در واقع نقشه راه پروژه است. بدون اون، تیم توسعه مثل راننده ای میشه که بدون نقشه وارد جاده شده.
این مقاله قراره بهت یاد بده چطور یه SRS کامل، ساده و در عین حال حرفه ای بنویسی. از تعریف و ساختار گرفته تا نکات ریز مدیریت پروژه. همه چیز رو مرحله به مرحله توضیح میدم تا هم تازه کارها و هم حرفه ای ها بتونن استفاده کنن.
مرحله ۱: تعریف SRS و اهمیتش
SRS یا سند نیازمندی نرم افزار، یه مستند جامع و دقیق از تمام چیزیه که نرم افزار باید انجام بده. این سند:
- هدف پروژه رو مشخص میکنه.
- نیازهای کاربر و ذینفع ها رو توضیح میده.
- محدودیت ها و شرایط محیطی رو روشن میکنه.
- به تیم توسعه، تست و مدیریت پروژه یک مرجع واحد میده.
چرا SRS مهمه؟
- جلوی دوباره کاری و سوء تفاهم رو میگیره.
- باعث میشه تست نرم افزار راحت تر انجام بشه.
- به تیم کمک میکنه تغییرات رو بهتر مدیریت کنه.
- برای صنایع حساس مثل پزشکی یا خودرو، به رعایت استانداردها و قوانین کمک میکنه.
مرحله ۲: ساختار کلی یک SRS
یه SRS استاندارد معمولا شامل بخش های زیره:
- مقدمه (هدف، مخاطب، دامنه محصول، تعاریف)
- توضیحات کلی (نیازهای کاربر، فرضیات، وابستگی ها)
- نیازمندی های سیستم
- نیازمندی های عملکردی (
functional requirements) - نیازمندی های غیرعملکردی (
non-functional requirements) - نیازمندی های رابط خارجی (
external interface requirements)
- نیازمندی های عملکردی (
- سایر نیازمندی ها (پایگاه داده، قوانین حقوقی، ریسک ها)
- پیوست ها (واژه نامه، دیاگرام ها، لیست موارد
TBD)
مرحله ۳: تعریف هدف محصول
اینجا باید خیلی شفاف توضیح بدی چرا این نرم افزار ساخته میشه.
- مخاطب هدف: چه کسانی قراره از
SRS استفاده کنن؟ توسعه دهنده ها، تسترها، مدیر پروژه یا حتی تیم بازاریابی؟ - دامنه محصول: نرم افزار چه مشکلی رو حل میکنه و چه ارزشی به سازمان اضافه میکنه؟
- تعاریف و اختصارات: همه اصطلاحات تخصصی و اختصارات رو لیست کن. مثلا API، UI یا BDD.
مرحله ۴: توصیف کلی محصول
اینجا باید یه تصویر کلی از نرم افزار بدی.
- چرا این محصول لازمه؟
- چه کسانی ازش استفاده میکنن؟
- آیا محصول جدیده یا ماژولی برای یه سیستم موجود؟
- آیا قراره با نرم افزار دیگه ای یکپارچه بشه؟
نیازهای کاربر
- کاربر اصلی کیه؟
- چه مشکلی براش حل میشه؟
- آیا باید نیاز خریدار و کاربر نهایی رو جدا بررسی کنی؟
فرضیات و وابستگی ها
- نرم افزار به چه تکنولوژی هایی وابسته است؟
- آیا به سرویس های شخص ثالث (
third-party services) نیاز داره؟ - آیا بخشی از کد از پروژه های قبلی استفاده میشه؟
مرحله ۵: نیازمندی های دقیق
نیازمندی های عملکردی (functional requirements)
این بخش قلب SRS است. باید دقیق و تست پذیر نوشته بشه.
مثال:
Given [شرایط اولیه] When [اتفاق یا عمل] Then [رفتار یا نتیجه مورد انتظار]
نیازمندی های غیرعملکردی (non-functional requirements)
- کارایی: مثلا "۹۵ درصد درخواست ها باید زیر ۲ ثانیه پاسخ داده شوند".
- امنیت: "فقط کاربران احراز هویت شده به
admin API دسترسی دارند". - قابلیت استفاده، مقیاس پذیری، پایداری.
نیازمندی های رابط خارجی (external interface requirements)
- رابط کاربری (
UI) - رابط سخت افزاری
- رابط نرم افزاری (
API) - ارتباطات شبکه
مرحله ۶: مدیریت ریسک با FMEA
Failure Modes and Effects Analysis یا همون FMEA یک روش سیستمی برای شناسایی ریسک هاست.
فرمول محاسبه:
RPN = Severity × Occurrence × Detection
هرچی RPN بالاتر باشه، ریسک جدی تره و باید زودتر رفع بشه.
مثال جدول ساده FMEA:
| Failure Mode | Severity | Occurrence | Detection | RPN | Action |
|---|---|---|---|---|---|
| خطای ورود کاربر | 7 | 5 | 6 | 210 | بهبود اعتبارسنجی فرم |
مرحله ۷: ردیابی نیازمندی ها (traceability)
یکی از مهم ترین بخش ها اینه که هر نیازمندی به تست، کد و داستان کاربری (user story) وصل بشه. اینطوری:
- میفهمی هر تست دقیقا کدوم نیازمندی رو پوشش میده.
- تغییرات راحت تر مدیریت میشن.
- جلوی فراموش شدن نیازمندی ها گرفته میشه.
مرحله ۸: ابزارها؛ Word یا نرم افزار مدیریت نیازمندی؟
نوشتن SRS با Word یا Google Docs برای پروژه های کوچیک خوبه. ولی برای پروژه های بزرگ مشکل ساز میشه:
- مشکل در کنترل نسخه ها
- سختی در ردیابی تغییرات
- کندی در تایید و بازبینی
اینجاست که ابزارهایی مثل Perforce ALM وارد میشن. این ابزارها:
- تغییرات رو لحظه ای ثبت میکنن.
- امکان ردیابی کامل از نیازمندی تا تست رو میدن.
- تاییدیه ها و گزارش های قانونی رو ساده میکنن.
مرحله ۹: بهترین روش ها برای نوشتن SRS
- شفاف و دقیق بنویس.
- از مثال های واقعی (
Specification by Example) استفاده کن. - هر نیازمندی رو با معیار پذیرش (
acceptance criteria) مشخص کن. - نیازمندی ها رو اولویت بندی کن.
- از دیاگرام و جدول برای توضیح بهتر استفاده کن.
- همیشه سند رو بازبینی و به روز کن.
- از ابزارهای کنترل نسخه و همکاری تیمی استفاده کن.
جمع بندی
نوشتن یک SRS خوب شاید در نگاه اول وقت گیر به نظر بیاد، اما در عمل باعث صرفه جویی در زمان، هزینه و اعصاب کل تیم میشه. این سند مثل یک نقشه راه عمل میکنه و تضمین میکنه نرم افزاری که ساخته میشه دقیقا همون چیزی باشه که کاربر و سازمان نیاز دارن.
نمونه سند نیازمندی (SRS) برای ماژول مدیریت سفارش و انبار در Odoo